Invasieve mieren worden wakker

Met het voorjaar in zicht zien we de natuur om ons heen langzaam ontwaken. Door de oplopende temperaturen en langere dagen keren vrolijke kleuren terug in het landschap en zien we weer krioelende beestjes. De mier is een van de beestjes die zich weer laten zien. Inheemse Nederlandse mieren zijn geprogrammeerd om in de winterperiode – door de lage temperaturen – hun stofwisseling omlaag te brengen en bij elkaar te kruipen op een veilige plek. Wanneer de temperatuur stijgt zal ook de stofwisseling, en dus de activiteit, van de mieren weer op gang komen.

Meereizen met potgrond

Mediterrane draaigatjes (soorten uit het Tapinoma nigerrimum-complex) komen oorspronkelijk voor in Zuid-Europa. In Nederland vertonen deze mieren invasief gedrag en veroorzaken ze op steeds meer locaties overlast. Invasieve exotische mieren die in ons land zijn geïntroduceerd, zijn vaak niet gewend aan periodes met lage temperaturen en worden hierdoor minder beperkt door de kou. Mediterrane draaigatjes kunnen zelfs in de winter actief zijn, bijvoorbeeld wanneer een muurtje wordt verwarmd door de zon. Inheemse mieren zijn vaak pas later in het voorjaar actief en verliezen zo de concurrentiestrijd om voedsel van het mediterraan draaigatje. Vermoedelijk zijn deze mieren meegekomen met potplanten uit het Middellandse Zeegebied, waarna ze vanuit tuincentra verspreid zijn geraakt in Nederland. Inmiddels staat de teller in Nederland op meer dan veertig locaties waar overlast wordt veroorzaakt door het mediterraan draaigatje.

Vliegende mieren? Niet bij het draaigatje

Nederlandse mieren (zoals de wegmier en de zwarte zaadmier) hebben doorgaans slechts één koningin per kolonie, die ondersteund wordt door werksters. De mannetjesmieren in de kolonie zorgen voor de bevruchting van de nieuwgeboren koninginnen. De paring gebeurt in in de lucht en wordt ook wel bruidsvlucht genoemd. Op deze dagen zien we vaak massaal vliegende mieren. Koninginnen die hebben gepaard zoeken vervolgens een locatie om een nieuw nest te starten, terwijl de mannetjes sterven. Bij het mediterraan draaigatje vindt geen bruidsvlucht plaats, maar sluiten de jonge koninginnen zich aan bij het bestaande nest. Hierdoor blijft de kolonie doorgroeien en zich als een olievlek uitbreiden: de mega-nesten kunnen zich over tientallen, soms zelfs honderden meters uitstrekken.

Beschermers van bladluis

Wanneer de werksters voedsel hebben gevonden vormt zich een lange mierenstraat. Mediterrane draaigatjes zijn alleseters en pakken wat ze pakken kunnen. In de zoektocht naar voedsel komen ze vaak dicht bij of in huizen terecht. Ze kunnen afkomen op etensresten, groente- en fruitafval of huisdierenvoer. Ook zoetigheid is aantrekkelijk want werksters zijn echte zoetekauwen. Bladluizen, die zoete honingdauw uitscheiden, worden door werksters beschermd en ‘gemolken’ om te voorzien in hun suikerbehoefte.

Vastplakken, ondergraven en speldenprikjes

Door de kleverige honingdauw die door bladluizen wordt uitgescheiden, kunnen tuinplanten worden aangetast en komen eigendommen onder de plakkerigheid te zitten. Daarnaast ondergraven de mieren stoepen en tuinen, waardoor verzakkingen kunnen ontstaan. Bij verstoring van de nesten reageren de werksters fel en verlaten ze het nest om de indringer te verjagen. Daarbij kunnen ze flink van zich af bijten, wat als een licht speldenprikje voelt. Nu is een speldenprik misschien niet zo pijnlijk, maar door de grote aantallen waarin de mieren aanvallen worden de vele prikjes al snel als erg vervelend ervaren. Werkzaamheden in de tuin of genieten van het terras kunnen door de aanwezigheid van het mediterraan draaigatje onmogelijk worden.

Naast het nestelen in de tuin zijn er op veel plaatsen in Nederland ook kolonies van mediterrane draaigatjes bekend die in constructies (zoals spouwmuren) nesten bouwen.

Poppen van het mediterraan draaigatje worden regelmatig verplaatst naar warmere plekken, zoals een stekkerdoos, om de ontwikkeling te versnellen.

Gestructureerde aanpak

Wie last heeft van het mediterraan draaigatje kan hier forse mentale en financiële schade van ondervinden, bijvoorbeeld door het aankopen van bestrijdingsmiddelen, het inhuren van plaagdierbeheersers of het vervangen van tuininrichtingen. Wanneer de populatie groot is (en ook het openbare gebied bestrijkt), moet gezocht worden naar een gezamenlijke oplossing waarbij alle partijen betrokken worden. In dat geval is een meerjarenplan nodig, waarbij samenwerking essentieel is. Het KAD adviseert bij meerdere van dit soort projecten, waarin met een gestructureerde aanpak het mediterraan draaigatje succesvol wordt teruggedrongen.

Tijdrovend

Met goede voorlichting en tijdige signalering kan worden voorkomen dat het mediterraan draaigatje zich op een plek kan vestigen en verspreiden. Bewustwording en voorlichting bij verkooppunten van potplanten is hierbij essentieel. Bij tijdige signalering zal het verwijderen van een beginnende kolonie minder tijdrovend (en kostbaar) zijn. Let dus goed op de aanwezigheid van mieren bij de aankoop van potplanten.