Zwarte rat

Zwarte rat (Rattus rattus L.)
Orde: Rodentia (knaagdieren)
Familie: Muridae (ware muizen)

Oorspronkelijk zijn zwarte ratten niet inheems, maar ze komen waarschijnlijk vanuit Zuid-Oost Azië waar ze met name in bossen leefden. Vanaf de Middeleeuwen komen ze overal in Europa voor. Ze zijn meegekomen met houten vrachtboten. De zwarte rat heeft de pestepidemieën onder de mensen verspreid. De pest werd via een beet van de rattenvlo op de mens overgebracht; daarvoor moest de rattenvlo zelf drager zijn van de pestbacterie Yersinia pestis.

Algemeen

Zwarte ratten komen in Nederland voor in havengebieden, en in delen van Noord-Brabant en Limburg op agrarische bedrijven en in veevoederbedrijven met een eigen aanlegplaats in het binnenland en tegenwoordig ook steeds vaker in stedelijke gebieden. In de tropen is de zwarte rat een boombewoner. In Nederland leeft de zwarte rat in gebouwen bij voorkeur op hoge droge plaatsen (vlieringen, zolders, pakhuizen, havenemplacementen), maar soms ook onder funderingen van woningen en aan boord van schepen.

Uiterlijk

Rug en buik zijn blauwgrijs tot zwart; er zijn ook kleurvariëteiten, te weten:

1. Rattus alexandrinus: grijsbruin rugvacht, licht tot middelgrijze buikvacht;
2. Rattus frugivorus: grijsbruine rugvacht en witte buikvacht;
3. Rattus rattus: leigrijze rugvacht en buikvacht.

De zwarte rat is een zeer slank dier met een vrij spitse snuit, grote kraalogen en grote oren (komen naar voren gevouwen tot over het oog). Ze hebben een lange dunne staart die langer is dan het lichaam (17-25 cm). Een volwassen dier is 14-23 cm lang (zonder staart) en weegt ca. 150-250 gram. Pasgeboren jongen zijn kaal, blind en ± 3 cm lang.

Ontwikkeling

Zwarte ratten zijn na 3 maanden geslachtsrijp. De vrouwtjes dragen 20-24 dagen, de nestgrootte is 6-10 jongen, zoogperiode ± 3 weken.
Vermoedelijke levensduur is ca. 4 jaar, normaal 2 jaar.

Leefwijze

• in Europa (hoofdzakelijk Midden- en Zuid-) sterk verbonden met de aanwezigheid van mensen, op agrarische bedrijven en steeds vaker in stedelijk gebied.
• reuk en snorharen voornaamste zintuigen
• zeer schuw, ‘s nachts (net na het ondergaan van de zon en vlak voor het opkomen) het meest actief
• alleseter; voornamelijk granen, zaden, vruchten en andere zetmeelhoudende producten; doet aan voorraadvorming
• leeft graag hoog in gebouwen; kan zeer goed op droge plaatsen leven; heeft minder behoefte aan vocht, dit in tegenstelling aan de bruine rat
• leefgroep heeft een eigen territorium; in leefgebied worden geen soortgenoten geduld
• holen worden vaak uitgeknaagd door betimmeringen heen; ook door dikke isolatieplaten
• looppaden (“wissels” of “veegsporen”) ontstaan doordat ze met hun vuile poten en buikharen (buiksmeer) steeds langs dezelfde plaatsen komen.

Schade

Als dragers van ziektekiemen vormen zwarte ratten een bedreiging voor de volksgezondheid (pest, voedselvergiftiging). Ze consumeren gemiddeld 15 gram voedsel per dag en bevuilen daarbij voedselvoorraden met hun uitwerpselen en urine.
Ratten veroorzaken knaagschade aan o.m. verpakkingsmaterialen, houten vloeren, houten wanden en dakbeschot, leidingen en kabels (kortsluiting, storingen), isolatiematerialen.
In woningen zijn ze soms rustverstorend.

Verspreiding

Als een populatie zwarte ratten te groot wordt voor het territorium en er dus een tekort optreedt aan voedsel en/of schuilplaatsen, vindt migratie plaats. Verspreiding kan ook plaatsvinden via schepen en door transporten over de weg (bijvoorbeeld via veevoer).

Wering en Bestrijding

Voor particulieren zijn in Nederland geen chemische bestrijdingsmiddelen (biociden) toegelaten om ratten te bestrijden. Bestrijdingsmiddelen zijn slecht voor het milieu, kunnen resistentie veroorzaken evenals doorvergiftiging naar dieren die vergiftigde ratten eten. Toepassing van biociden heeft alleen nut als ook preventieve en weringsmaatregelen getroffen worden. Alleen als zulke maatregelen, eventueel in combinatie met andere bestrijdingsmethoden niet afdoende zijn, zijn rodenticiden te overwegen.

Preventie en wering houdt in dat:

• openingen in woningen en gebouwen dienen te worden dichtgemaakt tot een maximale opening van 0,5 cm, dit geldt ook voor dak en gevel;
• riolen dienen geen gebreken te vertonen (bruine rat);
• houd ruimten en omgeving schoon;
• onderhoud erven, terreinen en walkanten;
• dichte begroeiing tegen gebouwen voorkomen;
• afval opbergen in goed afgesloten containers;
• voedsel dient onbereikbaar te zijn voor ratten;
• schuilplaatsen moeten worden voorkomen;
• huisdieren (voedsel) in tuinen, fruitbomen of notenbomen (ook fruit en vruchten op de grond) zijn vaak voedselbronnen en daarmee oorzaak van aanwezigheid van zwarte ratten.

Mocht ondanks het treffen van preventieve en weringsmaatregelen, bestrijding van ratten noodzakelijk zijn, kan dit door particulieren het beste gebeuren met behulp van (klap)vallen. Deze dienen te worden geplaatst op de looppaden van ratten, zodanig dat ze onbereikbaar zijn voor andere dieren of kinderen, bijvoorbeeld in een speciaal hiervoor bestemde rattenkist. Dergelijke kisten dienen altijd tegen de muur van een gebouw te worden geplaatst, omdat ratten dit soort lijnen volgen voor dekking.

Ratten zijn argwanend ten aanzien van alles wat binnen het leefgebied gebeurd, zo ook het plaatsen van klemmen. Start daarom met pre-baiting. Dit betekent het plaatsen van lokaas (voer). Wanneer ze hier vertrouwen in hebben zullen ze hier komen eten. Dit kan enkele dagen en soms zelfs weken duren. Wanneer de plek op een gegeven moment goed bezocht wordt, kan het voer worden vervangen door een of meerdere klemmen. Wanneer op de klem wat pindakaas wordt aangebracht zult u na enige tijd resultaat hebben. Klemmen dienen te worden vastgezet ter voorkoming dat, een rat die niet direct door de klem is gedood, met klem en al verdwijnt. Gevangen ratten kunnen worden afgevoerd in een afvalcontainer. Ook keutels dienen te worden verwijderd om eventuele herbesmetting snel te signaleren. Probeer zo veel mogelijk als collectief te handelen, informeer buren of ook zij overlast ervaren en onderneem gezamenlijk actie.

Draag bij het verwijderen van ratten uit klemmen handschoenen en een mondkapje, ook bij het verwijderen van uitwerpselen. Ratten kunnen ziekteverwekkers bij zich dragen, die ook voor de mens schadelijk zijn, bijvoorbeeld de bacterie die kan leiden tot de Ziekte van Weil.

Wanneer het probleem aanhoudt kan men het beste een ervaren professional inschakelen. De aanpak van een locatie met veel zwarte ratten is een specialistische taak waar kennis, ervaring, de juiste middelen en de juiste inzet van het grootste belang zijn. De burger heeft in de meeste gevallen deze kennis, ervaring en middelen niet. Dit biedt de intelligente en opportunistische zwarte rat kansen die hij direct benut, met als gevolg dat de populatie zich vrijwel ongehinderd uitbreidt en hiermee dus ook de risico’s die de zwarte rat met zich meebrengt.

IPM (Integrated Pest Management)

Om succesvol te zijn in de strijd tegen de zwarte rat, moet men altijd de principes van Integrated Pest Management (IPM) toepassen. Deze werkwijze is een continu proces, waarbij wordt uitgegaan van de biologie en leefwijze van de diersoort die de overlast veroorzaakt. Hiervoor is kennis van de ecologie van de soort en ecologische begrippen, zoals populatiedynamica en draagkracht, van essentieel belang. Bij het opstellen van een bestrijdingsplan dienen alle mogelijke maatregelen beoordeeld te worden. De meest efficiënte en duurzame maatregelen worden geselecteerd om niet alleen de aanwezige zwarte ratten te bestrijden, maar ook om te voorkomen dat zich weer individuen zullen vestigen en een nieuwe overlast veroorzakende populatie kan ontstaan. Overleg dus altijd samen met de door u ingehuurde professional over de te nemen maatregelen.

Indien u twijfelt over de juiste aanpak kunt u altijd contact met ons opnemen over bijvoorbeeld ons advies ter plaatse.

Determinatie

Voor het treffen van de juiste maatregelen is het van belang te weten om welke rattensoort het gaat. Twijfelt u daarover, dan kan het KAD een rol spelen bij het bepalen daarvan.

Meer informatie vindt u op onze pagina over determinatie.

Advies

Mocht de bestrijdingsactie, uitgevoerd aan de hand van deze informatie onvoldoende resultaat geven, neem dan contact op met het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD).